تخریب های انسانی در محوطه ثبت جهانی شده بیستون

درحالی که هنوز میدان نقش جهان برای ماندن در فهرست آثار جهانی دست و پا می زد، یونسکو، محوطه تاریخی بیستون را به عنوان اثری دیگر از ایران در این فهرست به ثبت رساند. اما درست یک ماه بعد از ثبت جهانی شدن این اثر، با اقدامات شرکت پتروشیمی پلیمر کرمانشاه برای حفر چند حلقه چاه آب، حریم این اثر شکسته شد.

شرکت مخابرات نیز، حدود یک ماه پیش، بدون اطلاع پایگاه پژوهشی بیستون، اقدام به حفر کانال برای کابل‌کشی کرد که به تخریب آثاری از دوره ساسانی و ایلخانی در پای پل خسرو انجامید.

این تخریب ها، تنها بخشی از مشکلاتی است که بیستون را تهدید می کند. شاید زودتر از آنچه برای میدان نقش جهان اصفهان رخ داد، خارج شدن این اثر از فهرست جهانی یونسکو، به وقوع بپیوندد.

اداره مخابرات تا یک ماه پیش، ۱۱ بار برای کابل کشی در نزدیکی پل خسرو، از سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری در خواست مجوز کرده بود که این سازمان به دلیل وجود آثار تاریخی در این مسیر به کارشناسان مخابرات اجازه حفر کانال و کابلی‌کشی نداده بود.
به گفته مدیران میراث فرهنگی استان کرمانشاه: "در نهایت نیز، مسئولان مخابرات، یک ماه پیش، بدون هماهنگی با مسئولان سازمان، اقدام به حفر کانال کردند."

یکی از مدیران سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان کرمانشاه که خواست نامش محفوظ بماند، درباره اقدام سازمان متبوعش در قبال تخلف اداره مخابرات می گوید: "دو هفته پیش که مدیران سازمان، متوجه تخلف این اداره شدند، از مخابرات شکایت کردند و عملیات حفاری متوقف شد. البته مخابرات مدعی شده است که اهالی دو روستای چمبطان علیا و سفلی، بدون اجازه مخابرات اقدام به حفر کانال کرده اند." ادعایی که از سوی یکی از اعضای شورای این دو روستا، تکذیب شد.

اسدالله بیرانوند، رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری که اداره مخابرات را تنها خاطی این تخریب ها در دشت بیستون می داند، می گوید: "دادگاه مشخص می‌کند چه‌کسی مسئولیت این حفاری‌ها را بر عهده داشته‌است. ما اسامی تمامی افرادی را که مسئول حفاری‌ها می دانستیم، به دادگاه اعلام کرده ایم."

'تخریب بیستون'

کارشناسان سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، پیش از این، برای جلوگیری از تخریب بیستون، مسیر جدیدی را در کنار پل‌چهر به کارشناسان اداره مخابرات پیشنهاد کرده بودند، اما این اداره به دلیل هزینه‌بر بودن این مسیر از قبول آن اجتناب کرده بود.
کارشناسان سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، پیش از این، برای جلوگیری از تخریب بیستون، مسیر جدیدی را در کنار پل‌چهر به کارشناسان اداره مخابرات پیشنهاد کرده بودند، اما این اداره به دلیل هزینه‌بر بودن این مسیر از قبول آن اجتناب کرده بود
اما تنها تخریب های ناشی از عملیات اداره مخابرات نیست که به آثار دشت بیستون لطمه می زند. به گفته سازمان میراث فرهنگی، شرکت پتروشیمی پلیمر نیز با حفر چند حلقه چاه آب، حریم بیستون را پس از گذشت یک ماه از ثبت جهانی آن شکسته است.

شرکت پتروشیمی پلیمر کرمانشاه، به حفر چند چاه برای رساندن آب روستای گامسیاب به یک کارخانه، مشغولند که در حریم کتیبه بیستون قرار دارد.

آقای سمیعی مدیر برنامه‌ریزی شرکت پلیمر کرمانشاه می گوید: "از ابتدا هیچ توافقی بین ما و سازمان میراث فرهنگی و گردشگری برای توقف فعالیت‌هایمان وجود نداشته است. آن ها تنها به صورت شفاهی از ما خواسته بودند که فعالیت مان را متوقف کنیم، اما هیچ منبع رسمی این درخواست را از ما نکرده است. حتی مدیر سازمان میراث فرهنگی استان، شرکت پلیمر را یک پروژه ملی خطاب کرده و تاکید می کند که حتما باید ساخته شود. رونوشت نامه او در این زمینه موجود است."

وی این سوال را مطرح می کند که "چرا سازمان میراث فرهنگی طی دو سال گذشته که شرکت در حال کار بوده است، اعتراضی نکرده است."

"از دو سال پیش تاکنون ۲ میلیارد تومان برای آغاز فعالیت شرکت صرف شده است. اگر سازمان میراث فرهنگی و گردشگری این محدوده را حریم بیستون می‌داند، چرا از همان ابتدا از ما نخواست تامکان دیگری را برای ساخت این کارخانه انتخاب کنیم. چه کسی باید پاسخگوی هزینه گزاف صرف شده در این دشت باشد؟"

یک کارشناس، درباره سکوت سازمان میراث فرهنگی و گردشگری طی سال های گذشته معتقد است: "طبق قوانین موجود، تغییر کاربری در هر محوطه ای، به داشتن مجوز از سازمان هایی نظیر محیط زیست و میراث فرهنگی نیاز دارد. اگر مجوز ابتدایی ایجاد و احداث کارخانه در مکان فعلی، از سوی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری صادر نشده بود، این سازمان می توانست نسبت به کل فعالیت این کارخانه شکایت کند. ارایه مجوزهای بحث برانگیز از سوی مدیران سازمان در موارد دیگری مانند پروژه جهان نما در اصفهان یا تله کابین طاق بستان در کرمانشاه، این گمان را تقویت می کند که مدیران سازمان میراث فرهنگی منطقه، (که احتمالا) خودشان مجوز احداث این کارخانه را امضا کرده اند و هم اکنون که با مشکل آلودگی منطقه و شکسته شدن حریم اثر مواجه شده اند، نسبت به فعالیت کارخانه اعتراض می کنند."

طی روزهای اخیر، تماس ما برای دریافت اطلاعات نهایی از مسئولان شرکت پلیمر و مدیران سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان کرمانشاه بی نتیجه ماند.

این دو شرکت، از جمله مهمترین ارگان های مسئول در ایجاد آلودگی محیطی و آسیب رسانی مستقیم به آثار موجود در دشت بیستون هستند. وجود شرکت هایی مانند سیمان غرب و آلودگی های ناشی از این فعالیت ها، اثرات درازمدت تری را بر پیکر سنگی کوه و کوه کنده های این منطقه خواهد گذاشت.

'بیستون، سرزمین نفرین شده'

"مجموعه آثار دشت بیستون به وسیله چهار عامل مهم در حال تخریب هستند: عوامل مکانیکی که به دلیل واقع شدن منطقه در گسل ایجاد می شوند؛ تغییرات آب و هوایی، که بین ۴۶ درجه در تابستان و ۲۶ درجه زیر صفر در زمستان نوسان می کند و باعث خستگی مصالح شده است؛ آب و رطوبت که به وجود آورنده یخ زدگی، تبخیر و میعان است و در نهایت آلاینده های شیمیایی حاصل از مواد گیاهی (طبیعی) و کارخانه ها (مصنوعی)."
آقای شاه کرمی، کارشناس سازه و مسئول پروژه ژئوفیزیک بیستون، با اشاره به ویژگی های تخریبی در این منطقه می افزاید: "محیط زیست را می شود احیا کرد، هر چند که این کار در طولانی مدت ممکن است، اما آثار باستانی را هیچ گاه نمی شود احیا کرد."

وی دشت بیستون را به دلیل داشتن ویژگی های مهم طبیعی – تاریخی، منحصر به فرد می داند و درباره این ویژگی ها می گوید: "دو رودحانه بزرگ که دو دشت را در این منطقه به هم پیوند می زند، ۵ سراب بزرگ، خاک آماده کشاورزی، کوهی که مانند یک حصار دفاعی عمل می کند و ۵۰ چشمه، همه از ویژگی های بی مانندی هستند که در یک جا، در دشتی به مساحت ۱۲ در ۲۵ کیلومتر قرار گرفته اند."

سابقه شهر تاریخی که گمان می رود در این منطقه بوده و ابتدا گمان می شد، شهری ساسانی باشد، به دوران مادها، یعنی حدود ۳ هزار سال پیش می رسد و ابعاد آن، ۵ در ۱۰ کیلیومتر تخمین زده می شود.

با همه اهمیتی که بیستون و آثار آن دارند، طی دو سال گذشته، فعالیت هایی که قرار بود برای حفاظت آثار بیستون از تخریب های طبیعی صورت گیرد، هنوز به انجام نرسیده است.

بیستون شش میلیارد تومانی

پیش از این مسئولان پروژه بیستون در نظر داشتند تا با ایجاد حفاظ سایبان مانند و تهیه و استفاده از ماده ای مخصوص برای حفاظت سنگ ها از نفوذ آب به داخل حفره هایشان، از کتیبه بیستون به عنوان مهمترین اثر دشت بیستون، محافظت کنند. اما هنوز هیچ یک از این اتفاقات در این منطقه به وقوع نپیوسته است.
استانداری کرمانشاه در تعامل با سازمان مدیریت و برنامه ریزی ، قصد دارد ماده ۳۲ قانون برنامه چهارم توسعه را برای بیستون به تصویب رساند. با این اتفاق، بیستون می تواند برای اجرای پروژه هایش، به عنوان یک طرح ملی، هر سال از مجلس اعتباری مشخص دریافت کند.

به گفته آقای بیرانوند، رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، "پس از ثبت منطقه، در روزهای آخر هفته حدود هزار نفر برای تماشای آثار باستانی، به بیستون می آیند. پیش‌بینی سازمان میراث فرهنگی استان هم این است که در عید نوروز، روزانه ۱۰ هزار نفر از این منطقه دیدن کنند."

این مسئول دولتی، اعلام کرد که هنوز بودجه مصوب بیستون برای سال آینده اعلام نشده است، اما سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کرمانشاه برای این اثر، ۶ میلیارد تومان اعتبار درخواست کرده است.
منبع : آرش بهمنش خبرنگار در تهران